آفتی به نام پوپولیسم

برخی واژه ها درپس ترجمان اولیه خود بارمفهومی دیگری را پی می جویند. بعنوان نمونه کلمه استعماراگرچه درمعنا طلب عمران وآبادی است اما ازلحاظ کاربردی درجایگاه به یغمابردن وچپاول می نشیند. درزمره این نوع واژگان باید ازپوپولیسم نام برد. این لفظ گرچه مردم گرا معنا می شود اما این مردم گرایی نه به مفهوم اراده ای برای مردم ودرخدمت آنان بلکه تعبیرصحیح ترآن عوام گرایی وبلکه مردم فریبی است. هرچند ازشیوع این مشی دردنیا بیش ازهفتاد وچند سال نمی گذردوسایه آن ازآمریکای لاتین تا اروپای شرقی رادرنوردیده است. اما هرگاه از این رویکرد سخنی می رود بیش ازهرکس وهرجا دولت خوان پرون درآرژانتین به اذهان تبادرمی گردد. فردی که توانست بیش از 30 سال بااین رویکرد هژمون سیاسی خود رابردیگرنیروهای سیاسی این کشورحفظ نماید . اما درپایان آنچه ازاین سیاست عاید این کشورشد رتبه ای ممتازالبته درصف یکی ازمقروض ترین کشورهای جنوب وبازهم شکاف طبقاتی ومحرومیت مردمی بود که درتبلیغات وانمود می شد هدف سیاستها حمایت ازآنهاست.
درکشورمان اگرنگاهی به رخدادهای سیاسی ازسال 84 به بعد داشته باشیم ردپای این مشی درحاکمیت رابخوبی می توانیم تمییزدهیم. دریک بازخوانی از انتخابات نهم ریاست جمهوری صرف نظر از تقلبات انتخاباتی که درجای خود قابل بحث است آنچه که مشهوداست رواج شعارهای پوپولیستی است که درکسب آرا نقش تعیین کننده ای برجای نهاد. ازفردای پایان انتخابات این رویه جایگاه مهمی درسیاستهای حاکم یافت. بنحویکه چه درعرصه بین المللی وچه سیاستهای داخلی ونیزبلحاظ جهت گیری های اقتصادی وبرخوردباپدیده های اجتماعی تنها محوری که توجیه کننده سیاستهاست مشی پوپولیستی است. ازمسایل کوچک نظیر عدم تغییرساعت درابتدای سال شمسی ( که هیچ پشتوانه کارشناسی باخودنداشت اماباعلم به این قضیه بودکه عوام به شکل سنتی مخالف این تغییرند) تا مسایل کلان درپرونده های بین المللی ( که عوام مایلند یک تصویر قدرقدرتی به دنیا نمایش دهند بدون توجه به تبعات ومسایل پشت پرده) تا مسایلی نظیرآنچه که به انقلاب بورکراتیک! لقب یافت . ( بهم ریختن نظام اداری به این دلیل انجام شد که یکی ازنارضایتی های عمومی متوجه سیستم اداری است پس اکنون که تفکرمبتنی برکارکارشناسی برای اصلاح این سیستم وجود ندارد باید آنرا درهم ریخت. اثرابتدایی این رویه آن می شود که کارشناسان به مخالفت برخیزند وهنگامی که مجریان به دفاع ازرویکرد خود برمی آیند برآیند این مباحث درافکارعوام آن خواهد بود که مردم تصورمی کنند اراده ای برای تغییرنظام پرمساله اداری وجود دارد اما کارشناسان که اتفاقا(!) جهت گیری سیاسی شان با این اراده هم جهت نیست با آن مخالفت می ورزند. پس نتیجه یک پیروزی دیگر برای پوپولیستهااست. این رویکرد حتی درمسایل ورزشی هم نمایان است. وقتی دوتیم پرطرفدارپایتخت (استقلال وپرسپولیس) بدلیل عملکرد تماشاگران دریک بازی ازتماشاگرمحروم می شوند . ناگهان اعلام می شود که به مناسبت عید فطراین مجازات ازسوی کمیته انضباطی بخشوده شد. جالب اینکه چنان شتابزده عمل می شود که فرصت هماهنگ کردن مساله با اعضای کمیته مزبورنیست ووقتی از رییس آن کمیته درخصوص این تصمیم پرسش می شود اظهاربی اطلاعی می کند ودبیرفدراسیون ترجیح می دهد موبایل خودرا خاموش کند تا با این پرسش مواجه نشود!وباز اعلام دوروز تعطیلی پس ازعید فطرنیز درهمین راستا قابل تعمیم است.
بنابراین چنانچه بسیاری ازسیاستهای اعجاب آوروپرسش برانگیزکنونی رادرهمه زمینه ها با این محک رویه پوپولیستی درنظربگیریم درآنصورت تفسیرآن بخوبی روشن وگره ازمعماها گشوده خواهد شد.ایراد سیاستهای پوپولیستی آن است که پس ازمدتی ماهیت آن برای توده ها نیزروشن شده وموجب رویگردانی مردم ازبانیان این سیاست ها می شود اما شاید این بهره برداری کوتاه مدت ازاین رو برای بانیان این سیاست غنیمت است که به تصورآنان پیش ازاین آنها توانی برای رقابت درعرصه هایی که به رای مردم نیازاست نداشتند لذا گرچه این رویکرددردرازمدت غیرقابل استفاده خواهد شد امادر کوتاه مدت آنچه که درگذشته ازآن بی بهره بودندرا به آنها می بخشد. نکته مهم دیگراینکه سیاست پوپولیستی درفقدان قدرت کاریزماتیک برای این دسته ازنیروهای سیاسی بسیارحیاتی است. یک جهت دیگراتخاذ چنین سیاست ازجانب برخی ازنیروهای حاکمیت آن است که این نیروها شانسی برای موفقیت خود درجذب نیروهای روشنفکروجوانان نمی یابند ازاین رو با این سیاست بسیج عوام را سرلوحه برنامه های خود قرارداده تابدین وسیله به مصاف با نیروهای مترقی جامعه آیند.
اکنون به نظرمی رسد با توجه به مضرات این سیاستها برای کشوروضربات مهلکی که به ساختارهای اجتماعی – اقتصادی وفرهنگی وارد خواهدشد مهمترین رویکرد نیروهای فرهنگی وسیاسی کشوردرمواجهه با این آفت روشنگری دربین مردم باشد. ای بسا به دلیل فهم همین مساله است که پوپولیستها سعی می کنند هرچه بیشتروسایل اطلاع رسانی را درانحصارخود ساخته وهم خودراصرف محدودسازی همه ابزارهایی می نمایند که می تواند دراین مهم کارسازباشد ازقبیل احزاب ، مطبوعات ، اینترنت ، ماهواره